Phuong Dong va Phuong Tay_Nhung than thoai bi an

Nếu bạn có thể hiểu được sự khác biệt gữa “thế giới” và “thế giới của tôi” là bạn đã hiểu được sự khác biệt giữa biểu tượng và ẩn ý của nó. “Thế giới” rất khách quan lô-gic, mang tính toàn cầu, hiện thực, và khoa học. “Thế giới của tôi” lại rất chủ quan. Nó là cảm tính. Nó mang tính cá nhân. Nó là những cách nhìn, suy nghĩ, cảm nhận, mơ ước. Nó là toàn bộ hệ thống niềm tin của mỗi người. Nó chính là thần thoại mà chúng ta đang sống trong đó.

“Thế giới” cho ta biết vạn vật vận động như thế nào mặt trời mọc ra làm sao cách chúng ta được sinh ra. “Thế giới của tôi” lại cho ta biết vì sao mặt trời mọc vì sao ta được sinh ra. Mỗi một nền văn hóa luôn cố gắng tự hiểu chính mình, “Vì sao ta tồn tại?”. Và mỗi nền văn hóa lại có cách hiểu riêng của mình về cuộc sống cũng như nhiều phiên bản khác nhau của thần thoại.

Văn hóa chính là một phản ứng với thiên nhiên quan niệm này đã được ông cha ta truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác bằng những truyền thuyết, biểu tượng, lễ nghi, thường xa rời tính khách quan. Và vì thế, khi bạn tìm hiểu về nó, bạn nhận ra một điều: mỗi một cá nhân trên trế giới này lại hiểu thế giới một cách khác nhau. Những người khác nhau nhìn nhận sự vật theo những cách khác nhau: sự khác biệt quan điểm.

Thế giới của tôi và của anh cùng hiện hữu, nhưng của tôi luôn ưu việt hơn của anh vì anh thấy đấy, thế giới của tôi là lý trí, còn của anh là dị đoan, là lòng tin là phi lý. Đây là nguồn gốc của những mâu thuẫn trong lòng mọi nền văn minh. Nó đã từng xảy ra, vào năm 326 trước Công Nguyên trên đôi bờ của con sông Indus hiện thuộc lãnh thổ Pakistan. Con sông này đã cho Ấn Độ cái tên của nó. India(Ấn Độ). Indus

Alexander, một chàng trai trẻ người Macedonian, tại bờ sông này đã gặp người mà chàng gọi là "triết gia trần trụi" hay còn có nghĩa là "nhà thông thái ở trần". Chúng ta cũng chẳng biết ông ấy là ai. Có thể là một nhà sư Jain, như Bahubali, ngay đây thôi, ngài Gomateshvara Bahubali mà tượng đài của ngài không xa Mysore là mấy. Hay cũng có thể ông ấy là một nhà yoga ngồi trên một tảng đá chăm chú nhìn bầu trời, nhìn mặt trời, và nhìn cả mặt trăng.

Alexander hỏi “Ngài đang làm gì thế?” và nhà triết gia ấy đáp: “Ta đang chiêm nghiệm hư vô”. Rồi triết gia hỏi “Thế người đang làm gì?” và Alexander đáp “Tôi đi chinh phục thế giới”. Rồi cả 2 cùng cười phá lên vì nghĩ rằng người kia quả là một kẻ ngốc Triết gia tự hỏi “Tại sao hắn lại đi chính phục thế giới? Thật vô nghĩa hết sức". còn Alexander thì nghĩ “Tại sao ông ta lại chỉ ngồi mà chẳng làm gì cả? Thật là lẵng phí một cuộc đời.”

Để tìm hiểu sự khác biệt giữa hai quan điểm trên ta phải hiểu được chân lý chủ quan của Alexander: những tưởng tượng của chàng và huyền thoại nào đã tạo nên nó. Mẹ của Alexander, dòng tộc của chàng, và cả người thầy Aristotle đều đã kể cho chàng nghe về sử thi “Iliad” nổi tiếng của Holmes. Họ kể cho chàng về người anh hùng vĩ đại tên là Achilles, rằng bất cừ khi nào chàng tham chiến là cầm chắc thắng lợi còn khi chàng rút lui khỏi chiến trận thì thất bại là điều không tránh khỏi. Achilles là chiến binh làm nên lịch sử, là chàng trai của số phận, và đó là những gì con nên noi theo, Alexander". Đó là tất cả những gì Alexander được nghe.

"Con không nên trở thành người như thế nào? Con không bao giờ nên là Sisyphus, kẻ hoài phí cả ngày lăn đá lên đỉnh núi chỉ để nhìn nó lăn xuống hàng đêm. Đừng bao giờ sống một cuộc sống buồn tẻ đơn điệu, tầm thường và vô nghĩa. Hãy sống thật huy hoàng như những vị thần Hy Lạp, giống như Jason, tráng sĩ vượt biển khơi để giành về bộ lông cừu vàng. Hãy sống huy hoàng như Theseus, võ sĩ xông pha vào mê cung và giết chết quái vật đầu bò Minotaur. Bất cứ khi nào con tranh đấu, hãy chiến thắng! vì sự phấn khích của chiến thắng là thứ gần nhất đưa con tới cao lương mỹ vị của thánh thần”.

Bởi vì, bạn thấy đấy, người Hy Lạp tin rằng chúng ta chỉ sống có một lần và khi chết đi ta phải băng qua con sông Styx, và nếu ta đã sống một cuộc sống phi thường, ta sẽ được lên thiên đàng nơi còn được người Pháp gọi là "Đại lộ Champs-Élysées" (cách đọc tiếng Pháp của thiên đường trong thần thoại Hy Lạp) (Cười) thiên đàng của những anh hùng.

Nhưng đó không phải là câu chuyện mà triết gia được nghe. Ông ấy đã được nghe một câu chuyện hoàn toàn khác. Đó là câu chuyện về một người tên là Bharat mà sau này người Ấn Độ gọi là Đức Phật Niết Bàn. Ông ấy cũng đã từng đi chinh phục thế giới. Ông ấy tìm đường tới đỉnh cao nhất của những rặng núi hùng vĩ ở Trung tâm của thế giới tên là Meru. Và ông ấy muốn cắm ngọn cờ của mình để tuyên bố “Ta là người đầu tiên đặt chân đến nơi đây”. Nhưng khi leo lên đến đỉnh núi, ông ấy phát hiện ra bao nhiêu là cờ của những kẻ thám hiểm trước mình, và trên mỗi lá cờ đều viết "Ta là người đầu tiên đặt chân đến đây- đó là những gì ta nghĩ tới khi ta lên đến đây" Và đột nhiên, dưới bức màn của vô cùng, Bharat cảm thấy thật vô nghĩa. Đó chính là thần thoại của nhà triết học.

Bạn thấy đấy, ông ta có biết những vị anh hùng, ví dụ như Ram - Raghupati Ram và Krishna, Govinda Hari. Nhưng họ không phải là 2 nhân vật với 2 cuộc phiêu lưu khác nhau. Họ là 2 quãng đời của cùng một người anh hùng. Khi Ramayan lìa xa cõi trần thì Mahabharata tái sinh. Khi Ram ngã xuống cũng là lúc Krishna được sinh ra. Và khi Krishna chết đi, chàng lại hồi sinh thành Ram.

Bạn thấy không, người Ấn Độ cũng có một con sông ngăn cách giữa cõi dương và cõi âm. Nhưng bạn băng qua nó không chỉ một lần. Bạn qua sông rồi quay lại, liên hồi, bất tận. Đó là con sông Vaitarni. Bạn qua sông, rồi lại qua sông, rồi lại qua sông lần nữa. Bởi vì bạn thấy đấy, không có gì là vĩnh hằng ở Ấn Độ này, kể cả cái chết. Và cứ thế, bạn thấy những nghi lễ hoành tráng với tượng các nữ thần được dàn dựng và thờ cúng lễ bái suốt 10 ngày. Thế hết 10 ngày rồi bạn sẽ làm gì ? Bạn nhấn chìm tất cả xuống lòng sông. Bởi vì tất cả phải kết thúc. Và tới năm sau, nữ thần sẽ quay trở lại. Đó là kiếp luân hồi, và đó là quy luật không chỉ dành riêng cho người phàm mà cho cả thánh thần. Bạn thấy đó, các vị thần cũng phải luân hồi, chết đi và tái sinh, rồi lại tái sinh, giống như Ram và Krishna. Họ không chỉ sống cuộc đời vô hạn, mà mỗi một kiếp còn được sống vô hạn lần cho tới khi nào ta thấu hiểu được trọn vẹn nó mới thôi. Ngày của Sóc đất (Groundhog's Day). (Cười)

Hai thần thoại hoàn toàn khác nhau. Vậy cái nào đúng? Hai thần thoại khác nhau, hai thế giới quan khác nhau. Một tuyến tính, một tuần hoàn. Một bên tin rằng cuộc đời chỉ có một và duy nhất. Người kia tin rằng đây chỉ là một trong vô vàn cuộc đời. Và như vậy mẫu số cuộc đời của Alexander chỉ là một, vì thế giá trị của đời chàng được đong đếm bằng tất cả những thành quả mà chàng đạt được. Còn mẫu số cuộc đời của triết gia là vô tận. Vì thế bất cứ điều gì ông ta làm cũng chỉ là con số không. Và tôi tin rằng đó chính là mẫu hình từ thần thoại đã thúc đẩy những nhà toán học Ấn Độ phát kiến ra số 0. Ai mà biết được?

Và điều này đưa ta tới thần thoại của việc kinh doanh. Nếu niềm tin của Alexander ảnh hưởng tới cách hành xử của chàng, nếu niềm tin của triết gia có ảnh hưởng đến hành xử của ông, thì niềm tin cũng đã ảnh hưởng tới toàn bộ câu chuyện của họ. Quý vị thấy đấy, thương mại chẳng qua chỉ là kết quả của những hành xử thị trường và các tổ chức pahir không? Và nếu bạn nhìn vào các nền văn hóa trên thế giới, tất cả những gì bạn cần làm là phải thấu hiểu thần thoại trong đó và rồi bạn sẽ nhìn ra được cách thức họ hành xử thế nào, họ làm ăn ra sao.

Hãy xem xem, nếu bạn chỉ sống có lần, trong nền một nền văn hóa trên thế giới này, bạn sẽ thấy một nối ám ảnh bởi luận lý nhị phân, bởi sự thực tuyệt đối, bởi tính chuẩn mực, bởi sự tuyệt đối hóa, bởi những hình mẫu thiết kế thẳng băng. Nhưng nếu bạn nhìn vào những nền văn hóa có sự tuần hoàn và luân hồi nhân sinh, bạn sẽ thấy một sự hài lòng với tư duy mờ, với ý kiến, với cách suy nghĩ theo hoàn cảnh, và với mọi thứ đều mang tính tương đối, kiểu như là-- (Cười) phần lớn là như vậy. (Cười)

Bạn nhìn vào nghệ thuật xem. Hãy nhìn người vũ nữ ba lê xem. Nàng biểu diễn mới thẳng băng làm sao. Và rồi hãy nhìn sang người vũ công Ấn Độ cổ xem, vũ nữ Kachipudi, vũ nữ Bharatanatyam, rất nhiều đường cong. (Cười)

Và rồi hãy nhìn vào thương trường. Hình mẫu kinh doanh chuẩn mực là gì: tầm nhìn, nhiệm vụ, giá trị, phương thức. Nghe có vẻ như một hành trình ghê gớm từ nơi xa xôi hoang dã tới miền đất hứa, với sự lèo lái của nhà lãnh đạo. Và nếu bạn tuân theo, bạn sẽ được lên thiên đàng.

Nhưng ở Ấn Độ không có cái gọi là miền đất hứa “cụ thể” nào cả. Có rất nhiều miền đất hứa, tùy thuộc vào địa vị xã hội của bạn, tùy thuộc vào từng quãng đời của bạn. thấy đấy, kinh doanh vận hành không giống như thể chế vốn hợp thành bởi những đặc trưng riêng của nhiều cá nhân. Kinh doanh luôn luôn là thị hiếu. Nó luôn luôn là thị hiếu của tôi.

Bạn thấy không, ví dụ như âm nhạc Ấn Độ không hề có khái niệm về sự hòa âm. Và cũng không hề có nhạc trưởng của dàn nhạc. Chỉ có một người nghệ sĩ đứng đó, và mọi người làm theo. Và bạn không bao giờ có thể tái tạo màn trình diễn ấy lần thứ hai. Đó không phải là tư liệu và hợp đồng. Đó là sự trò chuyện và tin tưởng. Đó không phải là sự phục tùng. Đó là sự tạo dựng, là sự hoàn thành, bằng cách phá vỡ những nguyên tắc và luật lệ truyền thống hãy nhìn những người Ấn Độ quanh bạn xem bạn sẽ thấy họ đang mỉm cười; họ hiểu quá rõ mà. (Cười) Và nhìn sang những người đang kinh doanh tại Ấn Độ, bạn sẽ thấy sự giận dữ hiển hiện trên khuôn mặt họ đấy. (Cười) (Vỗ tay)

Bạn thấy đấy, Ấn Độ ngày nay là thế này. Thực tiễn được dựa trên thế giới quan luân hồi. Vì thế, nó đang thay đổi chóng mặt, chuyển hóa hỗn đoạn, mơ hồ, không thể đoán trước. Và mọi người đều thấy thoải mái Và rồi toàn cầu hóa xảy ra. Những đòi hỏi của lối suy nghĩ hiện đại cứng nhắc tràn vào. Mà cội rễ sâu xa là nền văn hóa sống-một-đời Và những xung đột rồi cũng sẽ xảy ra giống như trên đôi bờ con sông Indus. Nó chắc chắn sẽ xảy ra.

Tôi đã trải nghiệm cá nhân về điều này. Tôi được đào tạo là 1 bác sĩ. Tôi không thích học môn phẫu thuật. Đừng hỏi tại sao. Tôi yêu thần thoại học vô cùng. Tôi muốn học về thần thoại. Nhưng không nơi đâu dạy. Vì thế tôi phải tự dạy chính mình. Và thần thoại học không bao giờ kiếm cơm được, vâng, tận bây giờ. (Cười) Vì thế tôi đã phải đi tìm việc. Và tôi đã làm việc trong ngành công nghiệp dược. Tôi cũng đã làm trong công nghiệp chăm sóc sức khỏe. Và tôi đã làm tiếp thị, một gã bán hàng, một trí thức, một kẻ an phận, một kẻ được đào tạo. Thậm chí tôi từng là một cố vấn kinh doanh, hoạch định nên chiến lược và thủ thuật. Và tôi đã thấy sự điên tiết của những đồng sự người Anh và Mỹ, khi họ phải đương đầu với Ấn Độ này.

Hãy nói cho chúng tôi nghe về quy trình lập hóa đơn bệnh viện? Bước A này. Bước B này. Bước C này. Hầu hết là thế. (Cười) Làm sao bạn có thể thể hiện được sự “hầu hết”? Làm thế nào nhét nó vào được một phần mềm nhỏ xinh đây? Bạn không làm được đâu.

Tôi đã từng thể hiện quan điểm của mình với nhiều người. Nhưng chẳng ai thích thú nghe cả, và rồi, cho tối khi tôi gặp Kishore Biyani ở nhóm Tương lai. Bạn biết không, ông ấy chính là người đã thiết lập nên chuỗi cửa hàng bán lẻ lớn nhất Ấn Độ, Big Bazaar. Có khoảng hơn 200 chi nhánh, trải khắp 50 thành phố và các huyện thị của Ấn Độ Và ông ấy đã phải đối mặt với nhiều thương trường luôn biến đổi và năng động. Và ông ấy, bằng trực giác, nhận ra rằng những phương cách làm ăn hiệu quả nhất ở Nhật Bản, Trung Quốc, Châu Âu, châu Mỹ đều sẽ vô hiệu ở Ấn Độ Ông ấy ngộ ra rằng lối suy nghĩ kiểu tập thể hóa vô hiệu ở Ấn Độ. Chỉ có suy nghĩ theo lối cá nhân là có hiệu quả. Ông ấy đã thấu hiểu được một cách rất trực quan cấu trúc thần thoại của Ấn Độ.

Vì thế ông ấy đã mời tôi làm Trưởng Phòng phụ trách về đức tin, và nói, “Tất cả những gì anh cần làm là kiến dựng niềm tin” Nghe thì có vẻ đơn giản Nhưng niềm tin là thứ không đong đếm được. Bạn không thể nào đo lường được nó. Bạn cũng không thể chế ngự được nó. Vậy, bạn kiến tạo niềm tin như thế nào đây?” Làm cách nào mà bạn có thể nâng tính nhạy cảm của tất cả mọi người lên mức Ấn Độ hóa đây? Thậm chí ngay cả khi bạn là người Ấn Độ đi nữa, thì điều đó cũng không phải luôn minh bạch và rõ ràng.

Vì thế tôi đã cố gắng vươn tới những mẫu hình văn hóa chuẩn mực, hay,mở mang những câu chuyện, những biểu trưng và những nghi lễ. Và tôi cũng xin chia sẻ với các bạn một nghi lễ như sau. Bạn sẽ thấy nó dựa trên nghi lễ Hindu về Darshan. Những người theo đạo Hindu không hề có khái niệm về những lời răn dạy. Vì thế, không có khái niêm đúng hay sai trong tất cả những việc mà bạn làm trong đời. Và bạn cũng không biết phải trình diện trước Chúa Trời như thế nào. Nên, khi tới đền thờ, bạn sẽ chỉ muốn làm một khán giả của Chúa mà thôi. Bạn muốn được chiêm ngưỡng Chúa. Và bạn cũng mong muốn Chúa sẽ nhìn thấy mình. Và vì thế những Thiên Chúa ấy phải có những con mắt thật lớn, cặp mắt lớn không bao giờ chớp, đôi khi còn làm bằng bạc nữa, và chúng nhìn bạn. Vì bạn không biết mình đã đúng hay sai, bạn sẽ mong nhận được sự thấu hiểu thiêng liêng của các thánh thần. “Hãy hiểu con đến từ đâu, vì sao con lại lái xe thồ”. (Cười) “ Vì sao con lại làm vậy, vì sao con không quan tâm đến quá trình, xin hãy hiểu thấu lòng con.”

Và dựa trên đó chúng tôi đã kiến tạo nên một lễ nghi cho những nhà lãnh đạo. Sau khi một nhà lãnh đạo hoàn tất khóa đào tạo và chuẩn bị tiếp quản một cửa hàng, chúng tôi bịt mắt ông ấy lại, và để các đối tác, khách hàng, ngưòi nhà, đồng nghiệp, ông chủ vây quanh ông ta. Rôi bạn đọc to những trách nhiệm, nhứng chỉ tiêu chính phải đạt, rồi bạn đưa chiếc chìa khóa cho ông ta, rồi bạn tháo băng bịt mắt của ông ta ra. Và bạn sẽ luôn luôn nhìn thấy những hàng nước mắt, bởi vì vấn đề đã đươc thấu tỏ. Ông ấy nhận ra rằng, để thành công thì không cần phải là một chuyên gia, không cần phải rũ bỏ mọi cảm xúc, mà hãy làm cho tất cả những con người kia trong thế giới của mình cùng thành công và hạnh phúc, làm cho ông chủ hạnh phúc,làm cho mọi người cùng hạnh phúc. Khách hàng hạnh phúc, vì khách hàng là Thượng đế.

Đó chính là sự nhạy cảm mà chúng tôi cần. Một khi niềm tin ấy thầm nhuần, cách hành xử sẽ thể hiện, kinh doanh sẽ thể hiện. Và điều đó đã xảy ra. Vậy, trở lại với câu chuyện Alexander và triết gia. Và mọi người hỏi tôi ”Đâu là con đường tốt hơn, lối này hay lối kia?” Và đây là một câu hỏi rất hiểm hóc. Vì nó dẫn bạn tới đức tin cực đoan và bạo lực. Vì thế tôi sẽ không trả lời câu hỏi này đâu. Những gì tôi có thể nói với bạn chỉ là cách trả lời của người Ấn Độ, cái ngúc ngoắc đầu mà thôi. (Cười) (Vỗ tay)

Tùy thuộc vào hoàn cảnh, tùy thuộc vào kết quả, hãy tự chọn lối đi cho mình. Bạn thấy đấy, tất cả các phương thức đều do con người tạo ra. Chúng là những sáng tạo mang tính văn hóa chứ hoàn toàn không phải là hiện tượng tự nhiên. Và vì thế nếu lần tới bạn có gặp ai đó, một người lạ nào đó, tôi chỉ có một đề nghị thôi: hãy hiểu rằng bạn đang sống trong thế giới chủ quan của mình, và anh ta cũng vậy thôi. Hãy hiểu điều đó. Và khi bạn hiểu rồi, bạn sẽ khám phá ra nhiều điều kỳ diệu. Bạn sẽ phát hiện ra rằng trong thần thoại vô định luôn có sự thật vĩnh hằng Ai mà biết tất cả được đây? Chúa Trời cũng chỉ có một ngàn mắt, thần Indira có một trăm mắt. Còn tôi và bạn, chỉ hai mà thôi. 

Xin cảm ơn.

(Devdutt Pattanaik - nhìn nhận một cách tỉnh táo vào thần thoại của Ấn Độ)