Nếu bạn có thể hiểu được sự khác biệt gữa “thế giới” và “thế giới của tôi” là bạn đã hiểu được sự khác biệt giữa biểu tượng và ẩn ý của nó. “Thế giới” rất khách quan lô-gic, mang
tính toàn cầu, hiện thực, và khoa học. “Thế giới của tôi” lại rất chủ quan.
Nó là cảm tính. Nó mang tính cá nhân. Nó là những cách nhìn, suy nghĩ, cảm nhận, mơ ước. Nó là toàn bộ hệ thống niềm tin của mỗi người. Nó chính là thần thoại mà chúng ta
đang sống trong đó.
“Thế giới” cho
ta biết vạn vật vận động như thế nào mặt trời mọc ra
làm sao cách chúng ta
được sinh ra. “Thế giới của
tôi” lại cho ta biết vì sao mặt trời mọc vì sao ta được
sinh ra. Mỗi một nền văn
hóa luôn cố gắng tự hiểu chính mình, “Vì sao ta tồn
tại?”. Và mỗi nền văn
hóa lại có cách hiểu riêng của mình về cuộc sống cũng như nhiều
phiên bản khác nhau của thần thoại.
Văn hóa chính là
một phản ứng với thiên nhiên quan niệm này đã
được ông cha ta truyền từ thế hệ
này qua thế hệ khác bằng những
truyền thuyết, biểu tượng, lễ nghi, thường xa rời
tính khách quan. Và vì thế, khi
bạn tìm hiểu về nó, bạn nhận ra một điều: mỗi một cá nhân
trên trế giới này lại hiểu thế
giới một cách khác nhau. Những người khác
nhau nhìn nhận sự vật theo những cách khác nhau: sự khác biệt
quan điểm.
Thế giới của tôi
và của anh cùng hiện hữu, nhưng của tôi
luôn ưu việt hơn của anh vì anh thấy đấy,
thế giới của tôi là lý trí, còn của anh là
dị đoan, là lòng tin
là phi lý.
Đây là nguồn gốc
của những mâu thuẫn trong lòng mọi nền văn minh. Nó đã từng xảy
ra, vào năm 326 trước Công Nguyên trên đôi bờ của
con sông Indus hiện thuộc lãnh
thổ Pakistan. Con sông này đã
cho Ấn Độ cái tên của nó. India(Ấn Độ).
Indus
Alexander, một
chàng trai trẻ người Macedonian, tại bờ sông này
đã gặp người mà chàng gọi là "triết gia trần trụi" hay còn có nghĩa
là "nhà thông thái ở trần". Chúng ta cũng
chẳng biết ông ấy là ai. Có thể là một
nhà sư Jain, như Bahubali,
ngay đây thôi, ngài
Gomateshvara Bahubali mà tượng đài của
ngài không xa Mysore là mấy. Hay cũng có thể
ông ấy là một nhà yoga ngồi trên một
tảng đá chăm chú nhìn bầu trời, nhìn mặt trời,
và nhìn cả mặt trăng.
Alexander hỏi
“Ngài đang làm gì thế?” và nhà triết gia
ấy đáp: “Ta đang chiêm
nghiệm hư vô”. Rồi triết gia
hỏi “Thế người đang
làm gì?” và Alexander đáp
“Tôi đi chinh phục thế giới”. Rồi cả 2 cùng
cười phá lên vì nghĩ rằng
người kia quả là một kẻ ngốc Triết gia tự hỏi
“Tại sao hắn lại đi chính phục thế giới? Thật vô nghĩa
hết sức". còn Alexander
thì nghĩ “Tại sao ông ta
lại chỉ ngồi mà chẳng làm gì cả? Thật là lẵng phí
một cuộc đời.”
Để tìm hiểu sự
khác biệt giữa hai quan điểm trên ta phải hiểu
được chân lý chủ quan
của Alexander: những tưởng
tượng của chàng và huyền thoại nào đã tạo nên nó. Mẹ của
Alexander, dòng tộc của chàng, và cả người thầy Aristotle đều đã kể cho
chàng nghe về sử thi “Iliad” nổi tiếng của Holmes. Họ kể cho chàng
về người anh hùng vĩ đại tên là Achilles, rằng bất cừ khi
nào chàng tham chiến là cầm chắc thắng lợi còn khi chàng
rút lui khỏi chiến trận thì thất bại là
điều không tránh khỏi. Achilles là
chiến binh làm nên lịch sử, là chàng trai
của số phận, và đó là những
gì con nên noi theo, Alexander". Đó là tất cả
những gì Alexander được nghe.
"Con không
nên trở thành người như thế nào? Con không bao
giờ nên là Sisyphus, kẻ hoài phí cả
ngày lăn đá lên đỉnh núi chỉ để nhìn nó
lăn xuống hàng đêm. Đừng bao giờ
sống một cuộc sống buồn tẻ đơn điệu, tầm thường và vô
nghĩa. Hãy sống thật
huy hoàng như những vị
thần Hy Lạp, giống như Jason,
tráng sĩ vượt biển khơi để giành về bộ
lông cừu vàng. Hãy sống huy
hoàng như Theseus, võ sĩ xông pha
vào mê cung và giết chết quái vật đầu bò Minotaur. Bất cứ khi nào
con tranh đấu, hãy chiến thắng! vì sự phấn khích
của chiến thắng là thứ gần nhất
đưa con tới cao lương mỹ vị của thánh thần”.
Bởi vì, bạn thấy
đấy, người Hy Lạp tin rằng chúng ta chỉ
sống có một lần và khi chết đi
ta phải băng qua con sông Styx, và nếu ta đã
sống một cuộc sống phi thường, ta sẽ được lên
thiên đàng nơi còn được
người Pháp gọi là "Đại lộ Champs-Élysées" (cách đọc tiếng Pháp của
thiên đường trong thần thoại Hy Lạp) (Cười)
thiên đàng của
những anh hùng.
Nhưng đó không
phải là câu chuyện mà triết gia được nghe. Ông ấy đã được
nghe một câu chuyện hoàn toàn khác. Đó là câu chuyện
về một người tên là Bharat mà sau này người
Ấn Độ gọi là Đức Phật Niết Bàn. Ông ấy cũng đã
từng đi chinh phục thế giới. Ông ấy tìm đường
tới đỉnh cao nhất của những rặng
núi hùng vĩ ở Trung tâm của thế giới tên là Meru.
Và ông ấy muốn
cắm ngọn cờ của mình để tuyên bố “Ta là người đầu
tiên đặt chân đến nơi đây”. Nhưng khi leo
lên đến đỉnh núi, ông ấy phát hiện
ra bao nhiêu là cờ của những kẻ
thám hiểm trước mình, và trên mỗi lá
cờ đều viết "Ta là người đầu tiên đặt chân đến đây- đó là những gì
ta nghĩ tới khi ta lên đến đây" Và đột nhiên,
dưới bức màn của vô cùng, Bharat cảm thấy
thật vô nghĩa. Đó chính là thần
thoại của nhà triết học.
Bạn thấy đấy,
ông ta có biết những vị anh hùng, ví dụ như Ram - Raghupati Ram và Krishna,
Govinda Hari. Nhưng họ không
phải là 2 nhân vật với 2 cuộc phiêu lưu khác nhau. Họ là 2 quãng
đời của cùng một người anh hùng. Khi Ramayan lìa
xa cõi trần thì Mahabharata tái sinh. Khi Ram ngã
xuống cũng là lúc Krishna được sinh ra. Và khi Krishna
chết đi, chàng lại hồi sinh thành Ram.
Bạn thấy không,
người Ấn Độ cũng có một con sông ngăn cách giữa
cõi dương và cõi âm. Nhưng bạn băng
qua nó không chỉ một lần. Bạn qua sông rồi
quay lại, liên hồi, bất tận. Đó là con sông
Vaitarni. Bạn qua sông,
rồi lại qua sông, rồi lại qua sông lần nữa. Bởi vì bạn thấy
đấy, không có gì là
vĩnh hằng ở Ấn Độ này, kể cả cái chết. Và cứ thế, bạn
thấy những nghi lễ hoành tráng với tượng các nữ
thần được dàn dựng và thờ cúng lễ
bái suốt 10 ngày. Thế hết 10 ngày rồi
bạn sẽ làm gì ? Bạn nhấn chìm
tất cả xuống lòng sông. Bởi vì tất cả
phải kết thúc. Và tới năm sau,
nữ thần sẽ quay trở lại. Đó là kiếp luân
hồi, và đó là quy
luật không chỉ dành riêng cho người phàm mà cho cả thánh
thần. Bạn thấy đó, các
vị thần cũng phải luân
hồi, chết đi và tái sinh, rồi lại tái sinh, giống như Ram và
Krishna. Họ không chỉ
sống cuộc đời vô hạn, mà mỗi một kiếp
còn được sống vô hạn lần cho tới khi nào
ta thấu hiểu được trọn vẹn nó mới thôi. Ngày của Sóc đất
(Groundhog's Day). (Cười)
Hai thần thoại
hoàn toàn khác nhau. Vậy cái nào
đúng? Hai thần thoại
khác nhau, hai thế giới quan khác nhau. Một tuyến tính,
một tuần hoàn. Một bên tin rằng
cuộc đời chỉ có một và duy nhất. Người kia tin
rằng đây chỉ là một trong vô vàn cuộc đời. Và như vậy mẫu
số cuộc đời của Alexander chỉ là một, vì thế giá trị
của đời chàng được đong đếm bằng tất cả những thành quả
mà chàng đạt được. Còn mẫu số cuộc
đời của triết gia là vô tận. Vì thế bất cứ
điều gì ông ta làm cũng chỉ là con
số không. Và tôi tin rằng
đó chính là mẫu hình từ thần thoại đã thúc đẩy
những nhà toán học Ấn Độ phát kiến ra số
0. Ai mà biết được?
Và điều này đưa
ta tới thần thoại của việc kinh doanh. Nếu niềm tin của
Alexander ảnh hưởng tới cách hành xử của chàng, nếu niềm tin của
triết gia có ảnh hưởng đến hành xử của ông, thì niềm tin
cũng đã ảnh hưởng tới toàn bộ câu chuyện của họ. Quý vị thấy đấy,
thương mại chẳng qua chỉ là kết quả
của những hành xử thị trường và các tổ chức
pahir không? Và nếu bạn nhìn
vào các nền văn hóa trên thế giới, tất cả những gì
bạn cần làm là phải thấu hiểu thần thoại trong đó và rồi bạn sẽ
nhìn ra được cách thức họ hành xử thế nào, họ làm ăn ra sao.
Hãy xem xem,
nếu bạn chỉ sống
có lần, trong nền một nền văn hóa trên thế giới này, bạn sẽ thấy một
nối ám ảnh bởi luận lý nhị phân, bởi sự thực
tuyệt đối, bởi tính chuẩn mực, bởi sự tuyệt đối
hóa, bởi những hình mẫu thiết kế thẳng băng. Nhưng nếu bạn
nhìn vào những nền văn hóa có sự tuần hoàn và luân hồi nhân
sinh, bạn sẽ thấy một sự hài lòng với tư duy mờ, với ý kiến,
với cách suy
nghĩ theo hoàn cảnh, và với mọi thứ
đều mang tính tương đối, kiểu như là-- (Cười)
phần lớn là như
vậy. (Cười)
Bạn nhìn vào
nghệ thuật xem. Hãy nhìn người vũ nữ ba lê xem. Nàng biểu diễn
mới thẳng băng làm sao. Và rồi hãy nhìn
sang người vũ công Ấn Độ cổ xem, vũ nữ Kachipudi,
vũ nữ Bharatanatyam, rất nhiều đường
cong. (Cười)
Và rồi hãy nhìn
vào thương trường. Hình mẫu kinh
doanh chuẩn mực là gì: tầm nhìn, nhiệm
vụ, giá trị, phương thức. Nghe có vẻ như
một hành trình ghê gớm từ nơi xa xôi
hoang dã tới miền đất hứa, với sự lèo lái
của nhà lãnh đạo. Và nếu bạn tuân
theo, bạn sẽ được lên thiên đàng.
Nhưng ở Ấn Độ
không có cái gọi là miền đất hứa “cụ thể” nào cả. Có rất nhiều
miền đất hứa, tùy thuộc vào
địa vị xã hội của bạn, tùy thuộc vào
từng quãng đời của bạn. thấy đấy, kinh
doanh vận hành không giống như thể chế vốn hợp thành
bởi những đặc trưng riêng của nhiều cá nhân. Kinh doanh luôn
luôn là thị hiếu. Nó luôn luôn là
thị hiếu của tôi.
Bạn thấy không,
ví dụ như âm nhạc Ấn Độ không hề có khái
niệm về sự hòa âm. Và cũng không hề
có nhạc trưởng của dàn nhạc. Chỉ có một người
nghệ sĩ đứng đó, và mọi người làm theo. Và bạn không bao
giờ có thể tái tạo màn trình diễn ấy lần thứ hai. Đó không phải là
tư liệu và hợp đồng. Đó là sự trò
chuyện và tin tưởng. Đó không phải là
sự phục tùng. Đó là sự tạo dựng, là sự hoàn
thành, bằng cách phá vỡ những nguyên tắc và luật lệ truyền thống hãy nhìn những
người Ấn Độ quanh bạn xem bạn sẽ thấy họ
đang mỉm cười; họ hiểu quá rõ mà. (Cười)
Và nhìn sang
những người đang kinh doanh tại Ấn Độ, bạn sẽ thấy sự
giận dữ hiển hiện trên khuôn mặt họ đấy. (Cười)
(Vỗ tay)
Bạn thấy đấy, Ấn
Độ ngày nay là thế này. Thực tiễn được dựa trên
thế giới quan luân hồi. Vì thế, nó đang
thay đổi chóng mặt, chuyển hóa hỗn đoạn, mơ hồ,
không thể đoán trước. Và mọi người đều
thấy thoải mái Và rồi toàn cầu
hóa xảy ra. Những đòi hỏi
của lối suy nghĩ hiện đại cứng nhắc tràn vào. Mà cội rễ sâu xa
là nền văn hóa sống-một-đời Và những xung
đột rồi cũng sẽ xảy ra giống như trên
đôi bờ con sông Indus. Nó chắc chắn sẽ
xảy ra.
Tôi đã trải
nghiệm cá nhân về điều này. Tôi được đào tạo là 1 bác sĩ. Tôi không thích
học môn phẫu thuật. Đừng hỏi tại sao. Tôi yêu thần
thoại học vô cùng. Tôi muốn học về
thần thoại. Nhưng không nơi đâu dạy. Vì thế tôi phải
tự dạy chính mình. Và thần thoại
học không bao giờ kiếm cơm được, vâng, tận bây giờ. (Cười)
Vì thế tôi đã
phải đi tìm việc. Và tôi đã làm việc trong ngành công nghiệp dược. Tôi cũng đã làm
trong công nghiệp chăm sóc sức khỏe. Và tôi đã làm
tiếp thị, một gã bán hàng, một trí thức,
một kẻ an phận, một kẻ được đào tạo. Thậm chí tôi
từng là một cố vấn kinh doanh, hoạch định nên chiến lược và thủ thuật.
Và tôi đã thấy
sự điên tiết của những đồng
sự người Anh và Mỹ, khi họ phải
đương đầu với Ấn Độ này.
Hãy nói cho
chúng tôi nghe về quy trình lập hóa đơn bệnh
viện? Bước A này. Bước
B này. Bước C này. Hầu hết là thế. (Cười)
Làm sao bạn có
thể thể hiện được sự “hầu hết”? Làm thế nào nhét
nó vào được một phần mềm nhỏ xinh đây? Bạn không làm được đâu.
Tôi đã từng thể
hiện quan điểm của mình với nhiều người. Nhưng chẳng ai
thích thú nghe cả, và rồi, cho tối
khi tôi gặp Kishore Biyani ở nhóm Tương lai. Bạn biết không,
ông ấy chính là người đã thiết lập nên chuỗi cửa hàng bán lẻ lớn nhất Ấn Độ,
Big Bazaar. Có khoảng hơn
200 chi nhánh, trải khắp 50
thành phố và các huyện thị của Ấn Độ Và ông ấy đã
phải đối mặt với nhiều thương trường luôn biến đổi và năng động. Và ông ấy, bằng
trực giác, nhận ra rằng
những phương cách làm ăn hiệu quả nhất ở Nhật Bản,
Trung Quốc, Châu Âu, châu Mỹ đều sẽ vô hiệu ở
Ấn Độ Ông ấy ngộ ra
rằng lối suy nghĩ kiểu tập thể hóa vô hiệu ở Ấn Độ. Chỉ có suy nghĩ theo lối cá
nhân là có hiệu quả. Ông ấy đã thấu
hiểu được một cách rất trực quan cấu trúc thần thoại của Ấn Độ.
Vì thế ông ấy đã
mời tôi làm Trưởng Phòng phụ trách về đức tin, và nói, “Tất cả những gì
anh cần làm là kiến dựng niềm tin” Nghe thì có vẻ
đơn giản Nhưng niềm tin
là thứ không đong đếm được. Bạn không thể
nào đo lường được nó. Bạn cũng không thể chế ngự được nó. Vậy, bạn kiến
tạo niềm tin như thế nào đây?” Làm cách nào mà
bạn có thể nâng tính nhạy cảm của tất cả mọi người lên mức Ấn Độ hóa đây? Thậm chí ngay cả
khi bạn là người Ấn Độ đi nữa, thì điều đó cũng không phải luôn minh bạch và rõ
ràng.
Vì thế tôi đã cố
gắng vươn tới những mẫu hình văn hóa chuẩn mực, hay,mở mang
những câu chuyện, những biểu trưng và những nghi lễ. Và tôi cũng xin
chia sẻ với các bạn một nghi lễ như sau. Bạn sẽ thấy nó
dựa trên nghi lễ Hindu về Darshan. Những người theo
đạo Hindu không hề có khái niệm về những lời răn dạy. Vì thế, không có
khái niêm đúng hay sai trong tất cả những việc mà bạn làm trong đời. Và bạn cũng
không biết phải trình diện trước Chúa Trời như thế nào. Nên, khi tới đền
thờ, bạn sẽ chỉ muốn làm một khán giả của Chúa mà thôi. Bạn muốn được
chiêm ngưỡng Chúa. Và bạn cũng mong
muốn Chúa sẽ nhìn thấy mình. Và vì thế những Thiên Chúa ấy phải có những con
mắt thật lớn, cặp mắt lớn
không bao giờ chớp, đôi khi còn làm
bằng bạc nữa, và chúng nhìn
bạn. Vì bạn không
biết mình đã đúng hay sai, bạn sẽ mong nhận được sự thấu hiểu
thiêng liêng của các thánh thần. “Hãy hiểu con
đến từ đâu, vì sao con lại lái xe thồ”. (Cười)
“ Vì sao con lại
làm vậy, vì sao con không
quan tâm đến quá trình, xin hãy hiểu thấu lòng con.”
Và dựa trên đó
chúng tôi đã kiến tạo nên một lễ nghi cho những nhà lãnh đạo. Sau khi một nhà
lãnh đạo hoàn tất khóa đào tạo và chuẩn bị tiếp quản một cửa hàng, chúng tôi bịt
mắt ông ấy lại, và để các đối tác, khách hàng,
ngưòi nhà, đồng nghiệp, ông chủ vây quanh ông ta. Rôi bạn đọc to
những trách nhiệm, nhứng chỉ tiêu chính phải đạt, rồi bạn đưa chiếc chìa khóa
cho ông ta, rồi bạn tháo
băng bịt mắt của ông ta ra. Và bạn sẽ luôn
luôn nhìn thấy những hàng nước mắt, bởi vì vấn đề đã
đươc thấu tỏ. Ông ấy nhận ra
rằng, để thành công thì không cần phải
là một chuyên gia, không cần phải
rũ bỏ mọi cảm xúc, mà hãy làm cho
tất cả những con người kia trong thế giới
của mình cùng thành công và hạnh phúc, làm cho ông chủ
hạnh phúc,làm cho mọi người cùng hạnh phúc. Khách hàng hạnh
phúc, vì khách hàng là Thượng đế.
Đó chính là sự
nhạy cảm mà chúng tôi cần. Một khi niềm tin ấy thầm nhuần, cách hành xử sẽ
thể hiện, kinh doanh sẽ thể hiện. Và điều đó đã
xảy ra. Vậy, trở lại với
câu chuyện Alexander và triết gia. Và mọi người hỏi
tôi ”Đâu là con đường tốt hơn, lối này hay lối kia?” Và đây là một
câu hỏi rất hiểm hóc. Vì nó dẫn bạn
tới đức tin cực đoan và bạo lực. Vì thế tôi sẽ
không trả lời câu hỏi này đâu. Những gì tôi có
thể nói với bạn chỉ là cách trả lời của người Ấn Độ, cái ngúc ngoắc
đầu mà thôi. (Cười)
(Vỗ tay)
Tùy thuộc vào
hoàn cảnh, tùy thuộc vào
kết quả, hãy tự chọn lối
đi cho mình. Bạn thấy đấy,
tất cả các phương thức đều do con người tạo ra. Chúng là những
sáng tạo mang tính văn hóa chứ hoàn toàn
không phải là hiện tượng tự nhiên. Và vì thế nếu
lần tới bạn có gặp ai đó, một người lạ nào đó, tôi chỉ có một
đề nghị thôi: hãy hiểu rằng
bạn đang sống trong thế giới chủ quan của mình, và anh ta cũng
vậy thôi. Hãy hiểu điều
đó. Và khi bạn hiểu
rồi, bạn sẽ khám phá ra nhiều điều kỳ diệu. Bạn sẽ phát hiện
ra rằng trong thần thoại vô định luôn có sự thật
vĩnh hằng Ai mà biết tất
cả được đây? Chúa Trời cũng
chỉ có một ngàn mắt, thần Indira có
một trăm mắt. Còn tôi và bạn,
chỉ hai mà thôi.
(Devdutt Pattanaik - nhìn nhận một cách tỉnh táo vào thần thoại của Ấn Độ)
